จากวิกฤติการถ้ำหลวงขุนน้ำนางนอน นายณรงค์ศักดิ์ โอสถธนากร ผวจ.เชียงรายได้กล่าวไว้ช่วงหนึ่งว่า “บางครั้งในเชิงวิชาการอะไรก็เป็นไปได้ แต่ในหน้างานคนต้องเห็น หน้างานเรามีโดรนเรามีหุ่นยนตร์ดำน้ำเพียบ ไม่ใช่เราไม่มีอุปกรณ์ แต่มาจอดรออยู่ เพราะมันทำอะไรไม่ได้”

บ่อยครั้งที่เรามัวไปติดกับดักอุปกรณ์ไฮเทค ไม่เว้นแม้แต่ในวงการแพทย์ที่ปัจจุบันมีเครื่องไม้เครื่องมือทันสมัยออกมามากมายจนตามแทบจะไม่ทัน

เมื่อ ๑๐ กว่าปีก่อนในยุคที่สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ(สปสช.) ยังมีบทบาทพัฒนาระบบบริการโรคที่มีอัตราตายสูงหรือมีค่าใช้จ่ายสูง มีการพัฒนา Excellent center ด้านโรคหัวใจ และโรคมะเร็ง พยายามให้มีหน่วยบริการที่มีศักยภาพในการรักษาโรคหัวใจแบบครบวงจร มีหน่วยบริการที่รักษาโรคมะเร็งต่าง ๆ ได้ครบวงจรครอบคลุมทุกพื้นที่ของประเทศไทย

มีการกันงบค่าหัวประชากรในส่วนที่เรียกว่างบลงทุนซึ่งปัจจุบันเรียกว่างบค่าเสื่อมไปเป็นงบสำหรับจัดซื้อครุภัณฑ์ทางการแพทย์ที่มีราคาแพงสำหรับ Excellent center ได้แก่เครื่องตรวจสมรรถภาพหัวใจด้วยการวิ่งสายพาน เครื่องตรวจหัวใจด้วยคลื่นเสียง เครื่องตรวจสวนหัวใจผ่านสายสวน เครื่องหัวใจและปอดเทียมสำหรับการผ่าตัดหัวใจ เครื่องฉายแสงรังสีรักษาโรคมะเร็ง เครื่องมือผสมยาเคมีบำบัด และอุปกรณ์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง

ความยากของคณะกรรมการ Excellent center ซึ่งประกอบด้วยอาจารย์ ผู้เชี่ยวชาญแต่ละด้านของโรคหัวใจโรคมะเร็งคือจะพิจารณาจัดสรรครุภัณฑ์ราคาแพงเหล่านี้อย่างไร มีความเห็นขัดแย้งกันระหว่างฟากของคณะกรรมการฯและ สปสช.กับฟากของหน่วยบริการ คณะกรรมการฯมีความเห็นว่าจะสนับสนุนครุภัณฑ์ให้หน่วยบริการที่มีความพร้อมด้านบุคลากรเท่านั้น เพราะถ้าไม่มีบุคลากรที่จะใช้งานบรรดาครุภัณฑ์เหล่านี้ก็ไปกองให้เสื่อมสภาพไปเรื่อย ๆ แต่ฟากหน่วยบริการบรรดาผู้อำนวยการโรงพยาบาลก็บอกว่าต้องเอาครุภัณฑ์มาก่อนเพื่อดึงดูดให้มีหมอเฉพาะทางย้ายมาอยู่ที่หน่วยบริการ

ในที่สุดฟากคณะกรรมการฯเป็นฝ่ายชนะ เพราะทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องไม่ว่าอนุกรรมการการเงินการคลังในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติซึ่งเป็นผู้ที่ทำหน้าที่เสนอของบประมาณรายหัวในแต่ละปี และผู้แทนสำนักงบประมาณต่างก็เห็นว่าภายใต้งบประมาณอันจำกัดนี้ เมื่อจัดสรรครุภัณฑ์ไปให้ต้องเริ่มใช้งานได้เลย

นั่นคือจะจัดสรรครุภัณฑ์ก็ต่อเมื่อหน่วยบริการมีหมออายุรกรรมด้านโรคหัวใจ หรือหมอศัลยกรรมทรวงอก หรือหมอด้านรังสีรักษาเท่านั้น

แต่ถึงแม้ว่าจะกำหนดกติกาเช่นนี้ ก็พบว่าบางหน่วยบริการที่ได้รับจัดสรรครุภัณฑ์ไปแล้วดำเนินการได้ไม่นานหมอผู้เชี่ยวชาญย้ายหรือลาออก ทำให้ครุภัณฑ์เหล่านี้ถูกทิ้งขว้างไม่มีการใช้งานอีกต่อไปเป็นการสูญเสียงบประมาณไปโดยเปล่าประโยชน์ ถึงขั้นมีการหารือว่าต่อไปครุภัณฑ์เหล่านี้เราจะทำเป็นของส่วนกลางได้หรือไม่ สปสช.มีอำนาจที่จะขอคืนจากหน่วยบริการที่ไม่พร้อมบริการไปให้หน่วยบริการแห่งอื่น แต่ติดขัดด้วยข้อกฎหมายเกี่ยวกับระเบียบพัสดุจึงทำไม่ได้

ปัจจุบันสถานการณ์ด้านการลงทุนเรื่องครุภัณฑ์ใหม่ ๆ เครื่องไม้เครื่องมือแปลก ๆ ยังคงมีให้เห็น บางแห่งเพียงให้ได้ชื่อว่ามีเครื่องมือที่เหนือกว่าคนอื่น แต่ก็ไม่ได้ใช้งานเต็มศักยภาพ ด้วยข้อจำกัดของบุคลากร

อดีตนายกรัฐมนตรีท่านหนึ่งเคยถามผู้แทนโรงพยาบาลสังกัดโรงเรียนแพทย์จากทั่วประเทศว่าเครื่องมือบางอย่างนี่จำเป็นต่อการรักษาหรือไม่ จำเป็นต่อการเรียนการสอนหรือไม่ หรือแค่เอาไว้ทำวิจัยสร้างผลงานทางวิชาการ

หากมันจำเป็นต่อการเรียนการสอน นักเรียนแพทย์ที่จบจากโรงเรียนแพทย์ที่ไม่มีเครื่องมือชนิดนี้จะมีคุณภาพด้อยกว่ากลุ่มที่จบจากโรงเรียนแพทย์ที่มีเครื่องมือชนิดนั้นหรือเปล่า ก็น่าคิดนะครับ